Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów zakończyło kolejny etap projektu konserwacji i inwentaryzacji archiwaliów klasztorów dominikańskich. Polska Prowincja Zakonu Kaznodziejskiego otrzymała na ten cel dofinansowanie ze środków Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych.

W 2025 r. krakowskie Archiwum realizowało projekt „II etap konserwacji zachowawczej archiwaliów klasztorów dominikańskich z zasobu Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów wraz z przygotowaniem i udostępnieniem w Internecie elektronicznych inwentarzy archiwalnych”. Zadanie publiczne zostało zrealizowane ze środków Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych oraz Polskiej Prowincji Zakonu Kaznodziejskiego w ramach konkursu dotacyjnego „Wspieranie działań archiwalnych 2025”.

Materiały archiwalne powstały w wyniku działalności poszczególnych klasztorów dominikanów, położonych na ziemiach Rzeczypospolitej w jej historycznych granicach. Tegorocznym projektem objęto 108 jednostek archiwalnych wchodzących w skład 22 zespołów klasztorów na terenie współczesnej Polski (Bochnia, Brzeg, Brześć Kujawski, Chełmno, Góra Kalwaria, Horodło, Janów Lubelski, Janów Podlaski), Łotwy (Agłona), Białorusi (Brześć Litewski) oraz Ukrainy (Bar, Bełz, Bohorodczany, Brody, Buczacz, Busk, Byszów, Czerkasy, Czernelica, Czortków, Halicz, Jazłowiec). Wspomniane placówki w większości zostały skasowane przez zaborców lub opuszczone w wyniku zmian granic po zakończeniu II wojny światowej. Archiwalia ocalone przez zakonników i złożone w Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie datowane są na okres od XV do XX w. Ich twórcami byli bracia dominikanie, duchowni diecezjalni i osoby świeckie, a także kancelarie papieży, biskupów, królów polskich oraz księcia mazowieckiego. Wśród materiałów archiwalnych znajdują się cenne dokumenty pergaminowe i papierowe oraz dokumentacja aktowa i fotograficzna. Archiwalia posiadają ogromną wartość jako część narodowego i europejskiego dziedzictwa kulturowego. Stanowią zarazem unikatowe źródła do badań nad dawnym życiem społecznym, gospodarczym i religijnym, przemianami mentalności i życia codziennego oraz historią sztuki i mecenatu artystycznego. Większość zespołów archiwalnych objętych tegorocznym projektem ma charakter szczątkowy i składa się z zaledwie 1 lub 2 jednostek archiwalnych. Rozmiarami wyróżnia się szczególnie zespół klasztoru w Czortkowie, liczący aż 46 jednostek.

Zasadniczym celem projektu było przeprowadzenie konserwacji zachowawczej archiwaliów, która umożliwi ich długoterminowe przechowywanie, digitalizację i udostępnianie. W ramach prac odkurzono 11 dokumentów pergaminowych, ponad 10,2 tys. stron dokumentów papierowych, akt luźnych, ksiąg, poszytów i zeszytów oraz 111 obiektów fotograficznych. Usunięto elementy metalowe, wyprostowano zagięcia i deformacje, wykonano niezbędne reparacje kart dokumentów na polu tekstu oraz delikatnie rozłożono i ustabilizowano dyplomy pergaminowe. Następnie obiekty zostały umieszczone w wykonanych na wymiar i zgodnych z wymogami opakowaniach ochronnych (koszulki, teczki, pudła), na które naniesiono sygnatury i inne oznaczenia. Przeprowadzono również kontrolne badania mykologiczne. Wykonawcami prac konserwatorskich były Małgorzata Bochenek, Anna Żukowska-Zielińska oraz Irena Grudnik-Kolofotias.

Równolegle z pracami konserwatorskimi dokonano ponownego opracowania i inwentaryzacji w Zintegrowanym Systemie Informacji Archiwalnej (ZoSIA) 63 jednostek archiwalnych z 2 zespołów – klasztorów w Bohorodczanach i Czortkowie. W wyniku prac nadano aktom nowy układ, a opisy archiwalne stały się bardziej dokładne. Ponadto zweryfikowano i poprawiono opisy 45 jednostek archiwalnych w 20 zespołach archiwalnych, które wprowadzono do systemu ZoSIA w poprzednich latach. Wszystkie jednostki objęte zadaniem zostały przesygnowane z sygnatur literowych na sygnatury liczbowe. Wiele pracy zajęło przygotowanie wstępów do inwentarzy 22 zespołów, w których opisano dzieje poszczególnych klasztorów, losy archiwaliów wytworzonych w wyniku ich działalności oraz zawartość ocalałej dokumentacji. Wszystkie 22 inwentarze (z sygnaturami od 528/50/0 do 528/71/0) oraz opisy archiwalne ponad 100 jednostek zostały właśnie udostępnione w serwisie „Szukaj w Archiwach” oraz – w postaci elektronicznych inwentarzy archiwalnych – na stronie internetowej Archiwum

Spotkanie promujące projekt odbyło się 17 grudnia 2025 r. w klasztorze Dominikanów w Krakowie. Jego uczestników przywitał dyrektor Archiwum Prowincji o. dr Ireneusz Wysokiński OP. Następnie historię i zawartość zbiorów objętych zadaniem przybliżył jego koordynator, archiwista Marcin Sanak. O tajnikach prac konserwatorskich opowiedziała z kolei konserwator materiałów archiwalnych Anna Żukowska-Zielińska. Spotkanie zakończyło się pokazem archiwalnym wybranych jednostek objętych tegorocznym projektem.

W przyszłych latach planowana jest kontynuacja procesu konserwacji i inwentaryzacji archiwaliów klasztorów dominikańskich, a także udostępnienia w Internecie elektronicznych inwentarzy archiwalnych.

Marcin Sanak
koordynator projektu